ნიკოლას რეფნი  ფილმის საწყის კადრში ქალს ათავსებს. იქმნება შთაბეჭდილება რომ ოპერატორს მის სახემდე რამდენიმე სანტიმეტრი აკლია და კამერასთან ერთად, ელ ფენინგის გმირის ურეაქციო სახეს მამაკაცის ერეგირებული პენისი შეეხება. მოვლენების განვითარებისადმი ინტერესს მუსიკა და ჯესის  გადღაბნილი მაკიაჟი ამძაფრებს. ლურჯ კაბაში გამოწყობილი ნაცრისფერ დივანზე წევს, ხოლო მისი თეთრი და უმწიკლო სახე პირველად შეიღება ვულგარული ფერთა გამით.  ვარდისფერისა და წითელის დომინირება აქ სიკვდილისა და  დაქვემდებარების მეტაფორა ხდება. კინოთვალისა და ფანტაზიის ინტეგრაცია საშუალებას გვაძლევს  განვიცადოთ აბსანსი, ანუ არარსებობა, სიმბოლური თანამიმდევრობის შიგთავსში. ამ ყველაფერს დაჟინებული ცქერა განაპირობებს. მაგრამ მზერა შესაძლოა რეალობის დანახვის იარაღი გახდეს; კამერა მოულოდნელად  ფოტოგრაფის სახეზე გადადის და აქცენტს ვნებით ატომიზირებულ თვალებზე აკეთებს. შემდეგ ნაზად და  აუღელვებლად იზრდება მაყურებელსა და ჯესის შორის დისტანცია. სწორედ ამ მომენტში ვხედავთ თუ როგორ ცლის ფოტოგრაფი ფირს და ცოცხალ გვამს ტყვიებს ესვრის. შესაძლებელია გაგვიჩნდეს ასოციაცია მაიკლ პოუელის ფილმთან „მოთვალთვალე,“ სადაც  ფოტოგრაფის ლინზა და მამაკაცის თვალი იდენტური ნიშნებია, რომელთაც  ქალის მოკვლა და  სურათზე  მათივე  ემოციებისა და განცდების დაფიქსირება ევალებათ. 

 

 

                   შემაძრწუნებელი და მეტაფორებით სავსე სცენის შემდგომ ვიგებთ, რომ ჯესი ლოს-ანჯელესში პროვინციიდან ჩამოვიდა. ეს კი მისი პირველი ფოტოჩვენებაა, რომლითაც სურს გზა გაიკვალოს და პოპულარული მოდის ავანგარდში აღმოჩნდეს. რეჟისორი კი, თანმიმდევრულად გვიჩვენებს ამ სივრცეში გმირის სახეცვლილებას.  ინფანტილური, ჩაკეტილი და მორიდებული ჯესი ფილმის მეორე ნახევარში ნარცის და უპრინციპო გმირად წარმოგვიდგება. თუმცა რეფნი ამ ყველაფერს ამძაფრებს და მაყურებელს  გვეუბნება რომ ქალი ჩვენივე  მსხვერპლია, რადგან მას აქვს ის, რისი შთანთქვაც ჩვენ წარმოუდგენელ სიამოვნებას გვანიჭებს. ნარცისის მიღება არც მოდის სივრცეში სურთ, რომელშიც აუტანელი და პერმანენტული კონკურენციის პირობებში  გასაგნებული ელემენტები ერთმანეთს ერკინებიან. კაპიტალისტური მოთხოვნები,  სამომხრაბებლო საზოგადოებაში "სრულყოფილი სხეულის" მითს აწარმოებენ. ჯესი ამ  კულტურის პროდუქტია, ყალბი ცნობიერებისა და  ჰეგემონური ძალაუფლების ალეგორია.  მითები და გაბატონებული იდეები პირდაპირ თუ ფარულად ძალადობენ ადამიანზე, ბატონობენ სხეულზე.  ქალი ხდება მომგებიანი საქონელი. ადამიანს აქ, სასწორზე დადებული სისხლიანი ხორცისგან წარმატების ილუზია განასხვავებს.  ამ „კულტურას“ ეტაკება ჯესი, ცდილობს ასიმილაციას, თუმცაღა თითოეული ქმედება წინასწარაა განწირული. ჯესი  მსხვერპლია, რომელიც უნდა განადგურდეს.

                რეპრეზენტირებული „სრულყოფილი სილამაზე“  ექსპლუატაციასა და  სიყალბეზე  დგას. შემთხვევითი არც ის ფაქტია, რომ ჯესი თექვსმეტი წლისაა. „როცა ვინმე ასაკს გკითხავს, მინდა უთხრა რომ ცხრამეტის ხარ. თვრამეტი ყოველთვის თვალში ხვდებათ“ - არიგებს დამქირავებელი გმირს და ამატებს რომ ხალხს ყოველთვის სჯერა იმის, რასაც აწვდიან. რეფნი აქ კონსუმერულ საზოგადოებას ორი მიმართულებიდან აკრიტიკებს  და მიწოდება-მიღების აქტის ვულგარული მხარის  ჩვენებას ცდილობს. თავად პროტაგონისტს კი, მალე დამწყები ფოტოგრაფის ნაცვლად, წარმატებული მოდის გურუს, ჯეკის კამერა აშიშვლებს. თეთრი ფონის  ცენტრში ჯესი ექცევა, თუმცა მის შიშველ სხეულს მხოლოდ ფოტოგრაფი უმზერს.   ჩვენ მხოლოდ  სახეს  ვხედავთ,  რითაც  რეფნი მაყურებელს  კლასიკური პორნოგრაფიის ცქერითი სიამოვნების ნაცვლად, უფრო კონცეპტუალურ მოდელს სთავაზობს. პოეტური ეროტიკა, ერთი მხრივ, გმირის ამ სივრცეში „მნიშვნელობას“ უსვამს ხაზს, მეორე მხრივ კი, მასკულინურსა თუ დაპყრობაზე აქცენტირებული სამყაროს იმიჯს ქმნის. 

             ჯესის ცხოვრებაში ჩნდება მამაკაცი (კარლ გლუსმანი),  რომელსაც თითქოს ამ წყობის გარღვევა და ქალისთვის ალტერნატიული (ემანსიპატორული)  ურთიერთობის შეთავაზება სურს. თუმცა,  რეჟისორი მის ოცნებას იკვლევს, გვიჩვენებს ჰეროიკული სულისკვეთების მიზეზს, რომლის ამოსავალი წერტილიც  ხდება ის, რომ ქალმა სხვა მამაკაცებისგან გამოარჩიოს, რათა საბოლოოდ დაეუფლოს  სასურველ ეროტიკულ ობიექტს.  შინაგან სილამაზესა და სიყვარულზე  რეფლექსია კი რეფნისთვის ცინიკური ჟესტია, რასაც ერთი მარტივი ფრაზით  გვეუბნება: “ის ლამაზი რომ არ ყოფილიყო, ზედაც არ შეხედავდი“.  რეჟისორი აქ  რომანტიკოსებს სილას გვაწნის და ეგზისტენციალურ შეგრძენებზე ვერბალური მასტურბაციის ნაცვლად,  სექსით დაკავებისკენ  მოგვიწოდებს. თუნდაც  აქტი  გამოხატავდეს  დევიაციურ სექსუალურ  ქცევას. იქნებ ამ ყველაფერს ჩვენივე ქვეცნოებიერი მალავს. თუმცა ბაზისი სიყვარულია, რომლითაცაა  დეტერმინირებული თითოეული  მოქმედება და შიში.  ნებისმიერ მომენტში შეიძლება დაიშალოს  და ნანგრევებად იქცეს.  მარტო დარჩენის ტრაგიკულობასა და ურთიერთობის მგზნებარე სურვილის ჩამოშლას კი ამ ყველაფრის გადალახვის შეუძლებლობა ამძაფრებს.  როცა სიყვარული ამ სამყაროდან გაქცევის ერთადერთ  გზად გვევლინება;   ფილმში ორი ასეთი სცენაა. პირველი, როცა  ჯესის ჩაბნელებულ ოთახში  სასტუმროს მფლობელი (კიანუ რივზი)  შედის,  საწოლზე წამოწოლილს პირში  დანას თხრის და უფრო  ფართოდ მოთავსებას უბრძანებს. მონტაჟი დაძაბულობისა და მოზღვავებული გულისრევის განეიტრალებას ჯესის გამოღვიძებით ახერხებს. თუმცა სიზმრის სიურეალისტური გადასვლა აქ აქტის ავთენტურობასა და  მეტაფორულ ხასიათს კიდევ უფრო ამძაფრებს. ისევე როგორც ჯენა მელოუნის ნეკროფილური სექსი. ჯესი მის სექსუალურ სურვილებს უარით ისტუმრებს, რათა ბოლომდე სურს შეინარჩუნოს ის „სიწმინდე“ თუ იდუმალება, რითაც სხვა მოდელებისგან განსხვავდება. მელოუნის გმირი შიშველ გვამში ჯესის დაინახავს, ვნებიანად კოცნის ტუჩებში და ნელ-ნელა ახორციელებს აქტს, რომელიც მის ოცნებადაა ქცეული. პერიოდულად მონტაჟს ჩაძინებულ ჯესიზე გადავყავართ, რომელიც სხეულს ეფერება და საკუთარ სიზმარში ემორჩილება აღზნებულ პარტნიორს.  რეფნი  ცნობიერისა  და არაცნობიერი პროცესების გავლით  ცდილობს დალუქული პრობლემების „შერიგებას“, რათა  წარმოაჩინოს  ყოველდღიურ სინამდვილესთან   კავშირი.   ნეკროფილია  აქ პოლიტიკური შინაარსის მატარებელი აქტიც შეიძლება იყოს. ყველაფერი რაც წესრიგს და კანონს  უქმნის საფრთხეს  აღიქმება  უზენაეს ფასეულობებზე  სატანურ თავდასხმად. სიკვდილის სიყვარული კი  აღმგზნები  სტიმულატორი ხდება.  ჯესის დამორჩილების სურვილი კი "ავტორიტარული ხასიათისაა" და სადომაზოხისტური სურვილებით შემოიფარგლება. ისევე როგორც ხდება ალეგორია მისი ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, სოციალური  და  პოლიტიკური განადგურების.

              

      

 

 

               „ნეონის დემონი“ სხვადასხვა  ესთეტიკური შრისაგან  შედგება. პერვერტ რეჟისორს ყოფნის გამბედაობა და მაყურებელს  მხატვრული გადაწყვეტებით ჰიპნოზს უკეთებს, საკუთარ თამაშში ითრევს.  აქ არასდროს წყდება მუსიკა, რომელიც ფილმის განუყოფელი ნაწილი ხდება. მისტიკურსა და დაძაბულ მუსიკალურ ფონს რეფნი მონაცვლეობით უზავებს ნეოფსიქოდელიურ, ტრიპ-ჰოპსა და ელექტროპოპის ჟანრის სიმღერებს. ლირიკა პირდაპირ ეხმიანება ამბავს. მაგალითად, რას ვკითხულობთ Sweet Tempest (mine) შემთხვევაში:  „ჩვენი სხეულები ჰიპნოზირდა, მოიხაზა უმაღლეს შუქში,  შევეხე და ვიგრძენი, ჩემი გზა სიამოვნებაზე გადის, ჩვენი სხეულები ფანტაზიორობაა.“   რეჟისორი ამასთანავე ახდენს ჟანრების  სრულ დეკონსტრუქციას. ჰორორი და ნეო-ნუარის ჟანრის ტრილერი რეჟისორისთვის ახალი არაა. თუმცა, ალბათ პირველად შეძლო ასეთი ბრუტალური და დაუნდობელი გამოსახულების შექმნა, რომელიც  მაყურებელს, ერთი მხრივ, მუდმივი მედიტაციისა და სასპენსის მდგომარეობაში ამყოფებს, მეორე მხრივ კი, მასში ფსიქოლოგიური, პოლიტიკური თუ სექსუალური თემების აქტუალიზაციას მოითხოვს. 

                  სრულიად ქაოტური, შეურაცხადი, შემაშფოთებელი ვიზუალური ეფექტები ისევე როგორც სიბნელე, რომელიც სინათლესთან და შუქ-ჩრდილებთან კონტრასტში გამოიკვეთება ფილმის სცენებს კიდევ უფრო ამძაფრებს.  ხილული სიმბოლოების გარდა კამერა იდუმალ ნიშნებს აირეკლავს, რომლებიც თითქოს შორდებიან ამბავს, მაგრამ მისი შინაარსის განუყოფელი ნაწილები ხდებიან. თავად რეფნი გვეუბნება, რომ ციფრული რევოლუცია ახალი ტილოა, რომელიც  რეალობის დასახატად უნდა გამოვიყენოთ.  ახალ ეკოსისტემაში ვართ, რომელშიც არ არსებობს რეგულაცია და კონტროლი.  გადაღებისთვის ციფრულ ფორმატს ირჩევს, რაც გამოსახულებას მეტ ორიგინალურობას სძენს.  ისევე როგორც აღსანიშნია გრძელი სტატიკური სცენების სინთეზი  „დანაწევრებულ“ კადრებთან.  კამერა მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში  გადაადგილდება  და ამასაც იმდენად ფაქიზად აკეთებს, იქმნება განცდა რომ ის შენი თვალების მოძრაობის ტემპორიტმს ჰყვება.  თუმცაღა, მაქსიმალურად ცდილობს  მზერას გამოაცალოს სექსუალური დამკვირვებლის ფუნქცია, რითიც მაყურებელს საგნების პოლიტიკურად წაკითხვის შესაძლებლობას უმძაფრებს.  ამასთანავე  გამოსახულების ფერთა გამის მუდმივი მონაცვლეობით და ცალკეულ ფერებზე აქცენტირებით.  რეფნისთვის აქ წითელი ფერი დამატებით მნიშვნელობას იძენს. ოპერატორი კი განგვიმარტავს, რომ წითელი არა მხოლოდ ჯესის ტრანსფორმაციასა და სექსუალურ სიმძლავრეზე მიგვანიშნებს, არამედ გვაჩვენებს ირიბ საფრთხეს.

                აღსანიშნია რეფნის მთავარი გმირისადმი დამოკიდებულებაც. დისტანცირებითა და არასწორხაზოვანი დრამატურგიული სვლებით, რეჟისორი ახერხებს და მაყურებელს ჯესის სიკვდილს ყოველგვარი თანაგანცდის გარეშე აყურებინებს.  ჯესი ხდება მსხვერპლი არა მის ოთახში გაელვებული მრისხანე ვეფხვის, რომელიც რეფნისთვის ამ სივრცეში ყველაზე უწყინარი და უბოროტო არსებაა, არამედ სამოდელო ბიზნესის. კონკურენტები მას კლავენ. არაშემთხვევითია რომ  მთავარი ფიგურა აქაც ჯენა მელოუნია.  ჯესის მისამართით გაჟღერებული შეკითხვა „საჭმელი ხარ თუ სექსი“ ფილმის გასაღები ხდება. სექსუალურ სურვილებზე უარის თქმის შემდეგ ჯესი პირდაპირი მნიშვნელობით საკვებ პროდუქტად გადაიქცევა.  კანიბალიზმი აქ კაპიტალიზმის  სინონიმია. ორივე „სისტემის“ მიზანი  ფინანსური ფეტიშიზმის  რეპროდუცირებაა.  სისხლმა  სიმბოლური  ფუნქცია შეიძინა. ხოლო დაქუცმაცებული სხეული მოხმარებაზე დაფუძნებულ ლოგიკას  ატარებს. ემპირიულ  ძალადობას  უშუალოდ კაპიტალიზმი  განაპირობებს, სადაც სისხლი სოციოეკონომიკური მნიშვნელობის ხდება.  კანიბალიზმი კი იღებს იმპერიალისტური პროექტის სახეს, რადგან ვხედავთ  კანიბალისტურ  მოხმარებასა და კონსუმერულ კულტურას შორის კვეთას. ვხედავთ შეჯიბრის მოტივზე  მდგარი დასავლური პოლიტიკის მეტაფორას, სადაც  პოლიტიკური და ფინანსური ინსტიტუტები  ყველანაირი  საშუალებით  ცდილობენ ხელი  შეუწყონ  კაპიტალის გლობალურად დაგროვებას.  აქ კულტურის  საკვანძო დევიზი კი  „შეჭამე ან შეგჭამენ“ დიქოტომიაზე  გადის. ყველაფერი უნდა განადგურდეს,  რაც სისტემას უქმნის საფრთხეს.

             გამორჩენისა და  დაწინაურების სურვილთან ერთად  რეფნი ხაზს პერსონაჟების ქმედების  ღრმა ირაციონალურობასაც უსვამს.  თუმცაღა ყველაფერი მაღალი იერარქიის ბრძანებითაა ნაკარნახები.  სისხლის გუბესა და აბაზანაზე აქცენტირებით  რეჟისორი  გვავიწყებს ჯესის პიროვნებას  და ამ ძალადობრივი აქტის თანამოწილედ გვაქცევს. სექსუალური ჟინის დაკმაყოფილებასთან ერთად მაყურებელს არც  გმირის დატირების საშუალება ეძლევა.   რეფნი გულცივობით, სერიოზულობით და ცინიკურობით სტენლი კუბრიკს გაგვახსენებს.  მისი სიცივე  კი,  თითოეულ კადრში ავხორცობისა და  ეროტიზმის გამოვლენაა. კუბრიკის მსგავსად რეფნი მაყურებელს საშინლად ცივ და მექანიკურ ორგიას სთავაზობს. ვნებისა და სიყვარულის წვიმის ნაცვლად კი სისხლით შეღებილ  ქალებს ვხედავთ. 

                  

 

 

 

 

 

 

 

              რეფნი ტექნიკური ვირტუოზია, რომელიც ქმნის კლაუსტროფობიულ გარემოს, სადაც კომპოზიციური აქცენტები თანმიმდევრულად  ერწყმიან ერთმანეთს.  მისი კომენტარები კი ირონიული, ალუზიური , სიმბოლური და ვიზუალურად თვალის მომჭრელია.  სარკე  და გაორება სიყალბისა და მოჩვენებითი კეთილდღეობის მეტაფორაა, რომელიც „რეალობის დანახვის“ შესაძლებლობას აქრობს. გვანახებს გმირების  ილუზორული  წარმატების სურათს, ამასთანავე კი მოცემულ წესრიგში ჩვენსავე გაუცხოებას.   მისი  ქვიარ თეორიისადმი დამოკიდებულება კი  ბევრისთვის შესაძლოა გამაღიზიანებელიც  იყოს და უკმაყოფილების მიზეზი ფსიქოზური ლესბოსელის  მოქმედებები  გახდეს. თუმცა რეფნი ამ ყველაფერს სარკასტულად გვანახებს. პროგრესისა და რევოლუციის იდეის  გასაკრალურების ნაცვლად, რეჟისორი ფილმის დასკვნით ნაწილში პესიმისტი პოეტი ხდება.  ფოტოგრაფის ობიექტივი ამჯერად კონკურენციაში დაწინაურებული ორი ქალისკენაა მიმართული. ერთ-ერთ მათგანს გულის რევის შეგრძნება აქვს და მოულოდნელად ტოვებს  სცენას.  ოთახში განმარტოებული  ჯესის თვალს ამოარწყევს. ლურჯ ხალიჩაზე სისხლში ამოვლებული თეთრი თვალი ვარდება.  შემდგომ ტირილით მიმართავს შემოყოლილ მოდელს:  „უნდა ამოვიცალო, ის უნდა გამოვიღო ჩემგან“, რასაც თვითდესტრუქციული აქტი მოსდევს.  რეფნი ცივად და აუღელვებლად გვიჩვენებს, თუ როგორ გამოიფატრავს  გმირი მუცელს მაკრატლით. ფინალურ კადრში კი მეორე მოდელი აღნიშნულ თვალს ვნებიანად მიირთმევს.  კონსუმერიზმი აქ რიტუალის სახეს იღებს, კანიბალის ქმედების სათავე კი თავად კაპიტალიზმის ლოგიკის სათავეშია. ერთმანეთის ხორცს გამორჩენის მიზნით ვჭამთ, ან ამ კულტურაში სხვისი „არარსებობის“ დასამტკიცებლად. მოხმარებაზე დაფუძნებული ლოგიკა კაპიტალისტური იმპერიის იმიჯია, სადაც სისხლი იმპერიული „წაბილწვის“  მნიშვნელობას იძენს.   თუ სამართებლით  თვალის გაჭრა ძალაუფლების განადგურებისა და პროგრესის იდეად შეგვიძლია მივიჩნიოთ,  აღნიშნული აქტი აქ დამარცხების სიმბოლო ხდება. თუმცა შესაძლოა გონების პესიმიზმი ნების ოპტიმიზმის ყველაზე დიდი გამოვლინებაა.

 

პირველად გამოქვეყნდა არტ-პორტალზე AHA.GE; 2017 წ. 12 თებერვალი.